چالش های نوین در قاعده فقهی ضمان عاقله

•   آرشیو : نسخه بهار 1397- جلد چهارم
•   موضوع : موضوعی تعریف نشده!
• نویسنده/گان : سید حسین آل طاها، عبدالحسین رضایی راد، مژگان داودی
•   چکیده :
  عاقله کسانی هستند که بار پرداخت دیه را به‌جای جانی بر عهده می‌گیرند. ضمان یا مسئولیت عاقله مبتنی بر قرارداد اجتماعی بین افراد قوم در جامعه سنتی پیش از اسلام به شمار می رفت که در زمان خود از پشتوانه حقوقی برخوردار بود که پس از اسلام نیز مورد امضاء شارع مقدس قرار گرفته است. امّا تحوّلات جوامع امروزی اجرای این قاعدۀ فقهی را با چالش‌هایی ازجمله وضعی یا تکلیفی بودن، ضمانت اجرا ضمان عاقله، تضاد با اصل شخصی بودن مجازات و قاعده وزر و... مواجه کرده است. این مقاله ضمن تبیین قواعد فقهی حاکم بر مسأله و همچنین بررسی چالش‌های موجود و تجزیه و تحلیل آراء فقها و حقوق دانان، چنین استدلال می کند که ضمانت عاقله حکمی تکلیفی می‌باشد نه وضعی، بدین معنا که پرداخت دیه ابتدا بر جانی است و عاقله از سوی جانی دین او را می‌پردازند نه از سوی خویش. همچنین در بررسی چالش دیگر مبنی بر تضاد بین ضمانت عاقله و اصل شخصی بودن مجازات‌ها چنین تبیین گردید که نه تنها بین این دو تضادی وجود ندارد بلکه ضمانت عاقله در پرداخت دیه بنا بر قولی موضوعاً از تحت قاعدۀ شخصی بودن مجازات‌ها خارج است و بنا بر نظر گروهی دیگر استثنائی است بر قاعدۀ شخصی بودن مجازات‌ها. چکیده
  شناخت ذات عقل و حقیقت آن وارائه تعریفی جامع و مانع درشناخت معارف نظری واحکام عملی ازمسائل مورد اختلاف است. واز نظر قرآن و سنت موضوعی بسیار مهم و اساسی است،که اگرمورد بررسی قرار گیردبسیاری ازمشکلات را حل می کندزیرااکثرمشکلات دنیای امروز بشر ناشی ازعدم تعقل، خصوصاً درعاقبت و نتایج کار است.لذا شناخت عقل ازمهمات می نماید که با کنکاش درنظرات علامه طباطبایی و علامه مجلسی ودریافت نظر صحیح می توان تا حدودی به نتیجه مطلوب رسید. عقل از نظر معناشناسی به معنای فهم و درک و تدّبربوده و علامه مجلسی آن را تعقل أشیاء و فهم آنها وعلامه طباطبایی درک کامل چیزی و آنچه میان صلاح وفساد فرق می‌نهد معنا کرده اند.علامه مجلسی درحقیقت عقل رانیرو یا ملکه‌ای دانسته که انسان را به کارهای سودمند رهنمون کرده ودرنظام بخشیدن به نظام امور زندگی دنیایی واُخروی او را یاری ‌دهد. نوشتارحاضردر تجزیه وتحلیل مطالب از شیوه توصیفی، تحلیلی پیروی می کند و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای می باشد. که به معارف ومعانی بسیاری از جهت تفسیری و روایی و فلسفی درباب عقل دست یافته است ونقاط اتفاق و اختلاف آن دو را مورد بررسی قرار داده وبیشترین اختلاف در حقیقت فلسفی عقل بوده است؛ که بیان روح قدسی و روح امری شاید توانسته باشدبین این دونظریه را جمع گرداند. علامه طباطبایی به زبان ساده صادراول راعلتی و رابطی بین واجب الوجوب و ممکنات می دانند که نظریه ای فلسفی است وعلامه مجلسی روح پیامبر(ص) را که برداشت ازروایات است ، وروح امری وقدسی برداشتی تفسیری است که همان نقش را ایفاد می کند.
•   کلید واژه : کلید واژه ها : عقل ,عقل تفسیری ,عقل فلسفی ,عقل روایی، علامه طباطبایی و علامه مجلسی .
•   Title : Reason in the mirror of Allameh Tabatabai and Allameh Majlisi
•   مراجع :
  کتاب نامه
  *قرآن کریم ترجمه مکارم شیرازی ناصر
  1.رخشاد محمد حسین, 1380: 665 پرسش وپاسخ در محضرعلامه طباطبایی, چاپ اول,نهاوندی، قم.
  2.رضوی مرتضی, 1389: نقدهای علامه طباطبایی برعلامه مجلسی, مولف، تهران.
  3.سجادی جعفر, 1379: فرهنگ اصطلاحات فلسفی, چاپ اول , وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی سازمان چاپ انتشارات ,تهران.
  4.صدرالدین شیرازی محمدبن ابراهیم لقب ملاصدرا، 1383: شرح اصول کافی , مترجم محمد خواجوی، چاپ دوم , پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
  5.طباطبایی محمد حسین،1376 : تفسیر المیزان , مترجم محمد باقرموسوی همدانی ,چاپ سوم , کانون مجیدی، تهران .
  6.---------, 1417: المیزان فی تفسیر القرآن , دفترانتشارات اسلامی، قم.
  7.---------, بی تا : تفسیرالمیزان , مترجم محمدباقرموسوی همدانی,چاپ اول,موسسه مطبوعات دارالعلم قم.
  8.---------، 1387الف: شیعه دراسلام , تحقیق هادی خسروشاهی، چاپ دوم, بوستان کتاب، قم.
  9.---------، 1388: انسان از آغاز تا انجام، تحقیق هادی خسروشاهی، چاپ دوم , بوستان کتاب، قم.
  10.--------، 1386الف: بدایة الحکمة ,ب, شرح علی شیروانی، چاپ دوازدهم , دارالعلم، قم.
  11.--------، 1386ب: نهایة الحکمة ,الف,شرح دهقانی،چاپ هفتم, بوستان کتاب، قم.
  12.---------،1387ب : --, شرح وتحقیق خسروشاهی مترجم مهدی تدین ، بوستان کتاب ،قم .
  13.علی زاده بیوک,1385: طباطبایی فیلسوفی نوصدرایی، پایگاه مجلات 2 دانشگاه امام صادق , بهار,شماره 29.
  14. فاضل میبدی محمدتقی، مفهوم عقل دینی ، موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان،قم،1387(مقاله فصل نامه نقد ونظر شماره 403 ، 1374).
  15.فیروز جانی رمضان,بی تا: عقلانیت در نظر علامه طباطبایی، فصل نامه ذهن، شماره 17 ,سایت مرکز تعلیمات اسلامی واشنگتن.
  16.کلینی ابی جعفر محمدبن یعقوب، 1375: اصول کافی, ترجمه جواد مصطفوی، گلگشت، تهران
  17.همان ، 1363: اصول کافی ،تصحیح علی اکبرغفاری، چاپ پنجم، دارالکتب الاسلامیه،تهران
  18.مجلسی محمد باقر، بی تا: بحارالانوار، دارالاحیاء التراث، بیروت.
  19.همان، 1370: مرآة العقول , تحقیق هاشم رسولی، چاپ سوم , دارالکتب الاسلامیه، تهران.
•  صفحات : 139-148
•   دانلود فایل ( 580 KB )